Dr. Bram Brouwer

Home | Terug

Introductie 

In mijn column over CO₂ en global warming uitte ik mijn twijfels over de mainstream opvatting dat mensen via hun CO₂-uitstoot de opwarming van de aarde veroorzaken. Ik betoogde dat daar geen overtuigend bewijs voor is en dat die stelling ten minste discutabel is als we de wereldtemperatuur op een ecologische tijdsschaal beschouwen. Het lijkt dan aannemelijker dat de menselijke invloed op het opwarmingsproces hooguit marginaal is. Als dat klopt, kunnen we ons beter voorbereiden op de gevolgen van global warming in plaats van al onze energie te steken in het voorkomen ervan. Maar omdat we het niet zeker weten, lijkt het verstandig beidde opties en onze ogen open te houden.

Een probleem is bijvoorbeeld dat onze aarde door teveel mensen bevolkt wordt, waardoor onze ecologische voetafdruk – wat we van de aarde vragen – nu al ruim anderhalf maal groter is dan wat de aarde kan leveren[1]. Zonder maatregelen verslechtert die verhouding, enerzijds omdat de mensenpopulatie blijft groeien en anderzijds omdat de voetafdruk in ontwikkelingslanden toeneemt met hun welvaartstijging. En, als blijkt dat onze invloed op de global warming schromelijk overschat is, is het denkbaar dat de aarde door overstromingen op termijn juist minder kan leveren dan nu.

Een ander, gerelateerd, probleem is de illusie van de niet-veranderende wereld. Daardoor realiseren wij onze belangrijkste infrastructuren op meest kwetsbare plaatsen, tenminste als de zeespiegel blijft stijgen en onze invloed daarop hooguit gering is. Ter illustratie, zo’n tien duizend jaar geleden konden we naar Engeland lopen en mijn dorp, Mantgum, ligt nu midden in Friesland. Duizend jaar geleden lag Mantgum aan zee, maar over duizend jaar kan zomaar weer aan zee liggen en mogelijk zelfs erin.

Zonder ingrijpende maatregelen, zoals verplichte geboortebeperking en het verplaatsten van belangrijke infrastructuren naar veiliger plaatsten, kunnen de hiervoor besproken problemen de door de milieubewegingen geschetste issues wel eens gaan overvleugelen.

Doodvonnis

Maar ondanks de geschetste twijfels is onze maatschappij doordesemd met het idee dat de mens verantwoordelijk is voor de global warming. Dat resulteerde onder andere in het klimaatakkoord van Parijs, met de afspraak dat de wereldtemperatuur maximaal 2°C mag stijgen. Een hogere toename, zo wordt aangenomen, is desastreus voor het klimaat. Vanuit die visie postuleerde de NewScientist dat Trumps beslissing, om Amerika uit het Parijse akkoord terug te trekken, het doodvonnis van het klimaat kan betekenen. Alsof er geen klimaat meer bestaat als de global warming de 2°C overstijgt. Zo’n klimaat is hooguit ongemakkelijk voor de 21e-eeuwse mens.

Onzin

Na Trumps beslissing voorspelden klimaatlobbyisten de gevolgen ervan tot op 0,1°C nauwkeurig. Klimaatmodellen bevatten veel aannames. Zo’n nauwkeurige voorspelling over tientallen jaren lijkt dan eerder op volksverlakkerij, die moet aantonen hoe goed klimaatlobbyisten weten waar ze mee bezig zijn: ‘We kunnen het Trump-effect zelfs op 0,1°C nauwkeurig voorspellen.’ Onzin!

Een app, die de route van mijn trainingstochtjes op de fiets vastlegt, toont tevens hoeveel CO2 ik bespaarde vergeleken met een auto. Maar fietstrainingen doe je nooit met de auto, zodat die CO2-vergelijking nonsens is. Ik heb niets bespaard. Het geeft CO2-gelovigen echter een vals gevoel bij te dragen aan de redding van het klimaat. Opnieuw onzin!

Krill

Mogelijk droeg de afnemende krillstand in de zuidelijke oceaan bij aan de overwegingen van de NewScientist om Trumps beslissing als doodvonnis te kwalificeren. Krill (Euphausia superba) is een verzamelnaam voor kleine ongewervelde, garnaalachtige zeedieren en is een belangrijke schakel in de voedselketen. Volgens professor Andre M. de Roos, hoogleraar theoretische ecologie [2], eet krill fytoplankton en ijsalgen en worden ze gegeten door meer dan honderd vissoorten, waaronder baleinwalvissen, inktvissen, zeerobben en vogels.

Als krill uit de oceaan verdwijnt, zijn hoger op de ecologische ladder geplaatste organismen gedoemd met uitsterven. Volgens de heersende opvatting wordt de afnemende krillstand toegeschreven aan global warming en dat zou het doodvonnisscenario van de NewScientist plausibel maken.

Een recente wetenschappelijke publicatie[3], met De Roos als medeauteur, laat echter zien dat de variatie in de krillstand een cyclisch proces is en niets te maken heeft met global warming, maar ontstaat door de concurrentiestrijd voor voedsel tussen volwassen krill en krill-larven.

Dat proces verloopt als volgt: bij een toenemende krillstand wordt een kritisch punt in de voedselvoorziening gepasseerd, waarna volwassen krill nog wel, maar krill-larven geen voldoende voedsel vinden om de winter door te komen. De jonge aanwas is dan onvoldoende om de krillpopulatie in stand te houden. Na vier jaar bereikt de krillstand een dieptepunt, maar daardoor hebben de krill-larven wel weer voldoende voedsel om te overwinteren. Als gevolg daarvan herstelt de krillpopulatie in jaar vijf, waarna een nieuwe cyclus start (zie figuur).

De vijf-jarige cyclus in de krillpopulatie (rood) en
de beschikbare hoeveelheid fytoplankton (groen) en ijsalgen (oranje).
(bron: Ryabov, A.B. et al.)

Het cyclische proces in de krillstand betekent niet dat de mens daar geen invloed op had. Als de krillpopulatie voldoende wordt begraasd door hun natuurlijke vijanden en vooral door walvissen, die dagelijks enorme hoeveelheden krill innemen, is er voor krill-larven altijd voldoende voedsel. Volgens De Roos ontstaat dan een ecologisch evenwicht tussen begrazers en krillpopulatie. Maar overbevissing en de walvisjacht lijken dat evenwicht verstoord te hebben, waarna de natuur voedselgebrek als noodrem gebruikt om de krillpopulatie in toom te houden.

Overigens is het in de natuur gebruikelijk dat bij uitdijende populaties organismen een tekort aan voedsel ontstaat, waarna de zwakste exemplaren uit die populatie niet overleven door onvoldoende reserves om te overwinteren. Deze struggle of life is naast individuele variatie en overerfbaarheid een van de drie motoren achter de evolutie. Bij mensen is dat mechanisme deels defect, zodat de mensenpopulatie niet beperkt wordt. De oorzaak van dat defect bespreek ik in een latere column.

Illusionaire causaliteit

De aanname dat de afnemende krillstand ontstaat door global warming is een schoolvoorbeeld van illusionaire causaliteit, hier veroorzaakt door ideologische verblinding. Dat wil zeggen, de overtuiging over de desastreuze gevolgen van global warming voor het klimaat is zo sterk, dat vrijwel alle ecologische veranderingen in dat licht worden beschouwd, zonder andere oorzaken te overwegen. Dat geldt ook voor de wetenschap, zoals bleek uit het weigeren van de belangwekkende publicatie over de krillstand door het toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift Nature.

Geen vrijbrief

Ik benadruk dat het voorgaande geen vrijbrief voor sceptici als Trump [4] is om duurzaamheid, vervuiling en leefruimte voor alle aardbewoners in de ijskast te zetten. Fossiele energie is eindig. Alleen al in Amerika overlijden jaarlijks 200.000 mensen aan milieuvervuiling [5]. En veel mede aardbewoners dreigen uit te sterven omdat wij hun leefomgeving inpikken.

Afsluitend: Nee ik twijfel niet dat de aarde opwarmt, ik twijfel 'slechts' over de menselijke invloed daarop. En, ja, ook ik maak mij zorgen over te toekomst van onze achter-achterkleinkinderen op onze mooie planeet, maar vooral omdat we mogelijk de verkeerde beslissingen nemen om dat te bereiken.

Noten

***

Copyright © 2006-2022 - Dr. Bram Brouwer - All Rights Reserved