[221]

Home | Terug

 De tekst begint na de afbeelding.Corona 500x282

Een mens lijdt dikwijls het 'meest
Door het lijden dat hij vreest
Doch dat nooit op komt dagen
Zo heeft hij meer te dragen
Dan God te dragen heeft.


Dit gedicht, van een onbekende dichter, lijkt met de Corona-crisis meer dan waar te zijn.

Paniek

Paniek ontstaat als individuen binnen een groep rationeel gedrag vertonen, dat voor de groep als geheel irrationeel is. Een voorbeeld: In een volle theaterzaal ontstaat brand, waarna iedere bezoeker rationeel besluit de zaal direct te verlaten. Maar duizend toeschouwers kunnen onmogelijk tegelijk naar buiten, zodat het opstopt bij de uitgang. Toch blijft iedereen, uit angst voor de brand, volharden in zijn/haar besluit de zaal onmiddellijk te verlaten. Bij de uitgang ontstaat panisch gedrang. In deze voor de groep irrationele situatie worden mensen vertrapt en komt vrijwel niemand de zaal nog uit, terwijl de brand oprukt. Het resultaat is desastreus. Als iedereen, zoals gebruikelijk na een voorstelling, rustig op zijn beurt de zaal had verlaten, was niemand gewond geraakt.


Bij paniek vertonen velen rationeel gedrag, dat irrationeel is voor de groep


In een soortgelijke situatie kwamen op 29 mei 1985 in het Brusselse Heizelstadion 39 mensen om het leven. Op 15 april 1989 overleden zelfs 96 voetbalfans bij een paniekuitbraak in het stadion van het Britse Hillsborough. Maar ook elders nemen we dit verschijnsel waar. Op 1 maart jl. opende de belastingdienst haar website voor de aangifte 2019. Velen dachten: ‘Laat ik dat klusje maar direct doen, dan ben ik er weer vanaf!’ Maar doordat te veel belastingplichtigen hetzelfde rationele idee hadden, blokkeerde de aangiftesite en ontstond de irrationele situatie dat (vrijwel) niemand meer aangifte kon doen.

Coronapaniek

Hetzelfde zien we in de paniek rond het corona-virus. Omdat een vaccin om risicogroepen te beschermen vooralsnog ontbreekt, vereist dit virus terecht extra aandacht. Het is dus verstandig en rationeel gedrag als u vaker uw handen wast, in uw elleboog niest en voorzichtig bent bij hoestende en grieperige mensen. Als u tot een risicogroep behoort, die jaarlijks wordt opgeroepen voor de griepprik, is het verstandig en rationeel evenementen waar veel mensen komen tijdelijk te mijden.

virus panic 250x250De collectieve angst voor de gevaren van corona leidt echter tot irrationeel paniekgedrag, zoals de roep om alle evenementen en theatervoorstellingen te verbieden, scholen te sluiten en het openbaarvervoer te mijden. Ik kom daar op terug. Eerder liet ik al zien dat de risico’s van corona vooralsnog nauwelijks lijken verschillen van die voor influenza (griep) waaraan in de winter 2017/2018 in Nederland 9.400 mensen overleden. Mogelijk zijn die risico's zelfs kleiner, doordat we de risico's van griep met een jaarlijkse griepprik verkleinen en dat is voor corona (nog) niet mogelijk. Maar het is nog te vroeg om daar een definitief oordeel over te geven

Ondanks de jaarlijke griepprik overlijden er alleen in Nederland jaarlijks gemiddeld 4.400 mensen aan griep.[3; 4] Daar hoorde je niemand over. Op 10 maart betreurden we wereldwijd ruim 4.500 corona-doden. Daarvan komen er ruim 3.100 (68%) uit China, vooral uit de provincie Wuhan waar de coronauitbraak begon. In Nederland zijn er dan 382 besmettingen, met 4 doden (0,8%) . Er moet nogal wat gebeuren voordat corona de griep inhaald. Dat de risico's van corona en griep gelijk zijn komt doordat bij griep het aantal jaarlijkse besmettingen (400.000) veel groter is dan bij corona. 


Wij creëren een collectieve corona-angst met irrationele maatregelen


De media benadrukken vooral de extreme gevallen van zwaar zieke of overleden corona-patiënten. De verreweg grootste groep die vrijwel niet of hooguit licht ziek wordt, krijgt nauwelijks aandacht. Dat is geen nieuws kreeg ik te horen. Volgens mij is dat het belangrijkste nieuws in de crisis. Die eenzijdige informatie leidt tot situaties waarin de Nederlandse overheid de paniek probeerde te onderdrukken, maar daarover door de media werd gekapitteld omdat sommige buitenlanden ‘meer doen’. Dat lijkt op de paniekuitroep van misdrijfslachtoffers. Terwijl de politie de feiten probeert te reconstrueren, roep het slachtoffer: ‘Doe iets!’ Mensen kunnen moeilijk omgaan met het in onzekerheid wachten op het onbekende. De voorpagina van de Volkskrant (12-3-2020) kopte: “Doen we wel genoeg,” Vervolgens gaat de overheid toch mee in die exorbitante maatregelen.

In een sociaalpsychologisch proces, dat collaborative storytelling wordt genoemd, bevestigen we voortdurend de gevaren van corona bij elkaar. In de media gaat het over niets anders meer. Dat triggert een ander  psychologisch proces: het louter blootstellingseffect. Dat zorgt ervoor dat als wij maar vaak genoeg aan het idee worden blootgesteld dat corona-besmettingen levensgevaarlijk zijn, wordt dat automatisch een onbetwistbaar waarheid. In dat complexe systeem van, hier niet uitputend beschreven, elkaar wederzijds versterkende psychologische en sociaalpsychologische processen worden we 24/7 geconfronteerd met de vermeende gevaren van corona (blootgesteld).

Op die manier hebben wij onszelf een collectieve corona-angst aangepraat, die tot de huidige irrationele en draconische paniekmaatregelen leiden. Als een alien vanaf zijn ruimteschip de mensen op aarde zou bestuderen diagnosticeert hij alle symptomen van een paniekaanval.

Lichaamstemperatuur

Een voorbeeld van zo’n irrationele maatregel is het willekeurig meten van de lichaamstemperatuur bij mensen, om de verspreiding van corona tegen te gaan. Een temperatuur van 37,5 graden of hoger is dan verdacht en leidt al snel tot veertien dagen quarantaine.

Onze gemiddelde lichaamstemperatuur varieert per individu van 35,5 tot 37,8 graden. Door de dag heen varieert onze temperatuur van gemiddeld 35,5 à 36 graden ‘s-nachts tot 37,5 graden in de namiddag. Bij vrouwen kan hun temperatuur tijdens de eisprong 0,3 tot 0,5 graden toenemen. En, bij inspanning stijgt de lichaamstemperatuur, afhankelijk van de zwaarte van de inspanning. Daarom zweten we. Verdampend zweet koelt extra af. Samengevat, de lichaamstemperatuur van mensen is geen valide maat om verborgen (nog niet ontdekte) corona-besmettingen op te sporen.


De lichaamstemperatuur is geen valide maat om corona te detecteren


Een voorbeeld uit mijn praktijk als wielrentrainer. Het wedstrijdparcours liep langs de ingang van een ziekenhuis en precies daar viel een van mijn renners, ik noem hem Jan, door een overstekende toeschouwer. Vrijwel direct na zijn val werd Jan op een brancard het ziekenhuis ingereden. In de wielergeschiedenis is waarschijnlijk nooit eerder een renner na een val zo snel in het ziekenhuis belandt. Zoals verpleegsters gewoon zijn, namen zij direct Jans temperatuur op: ruim 39 graden. Daar schrokken ze van. Ik merkte op dat dat niets bijzonders was en dat die temperatuur over tien minuten weer genormaliseerd zou zijn. Maar bij de verpleegsters gingen alle alarmbellen rinkelen, zodat zij met spoed een internist opriepen.

Toen die specialist een klein kwartiertje later arriveerde en Jans temperatuur opnieuw werd gemeten, was die alweer bijna normaal. Tijdens wielrennen loopt de temperatuur op tot zo’n 38 graden. Als je dan plotseling stopt valt de afkoelende wind weg, terwijl de lichaamsprocessen die die warmte opwekken nog even na-ijlen. Wordt  je vervolgens ook nog eens onmiddellijk, liggend op een brancard, een warm ziekenhuis ingereden, dan kan de lichaamstemperatuur zomaar oplopen tot boven de 39 graden. We noemen dat inspanningskoorts. Daar hadden de verpleegsters nog nooit van gehoord. Gelukkig had Jan slechts schaafwonden, zodat hij na het plakken van wat pleisters het ziekenhuis weer kon verlaten.

Lichaamstemperatuur Dionne de Graaf

 Dione de Graaff 250x252
Dionne de Graaf

Een voorbeeld van hoe irrationeel het meten van de lichaamstemperatuur is in het kader van de corona-angst, vertelde NOS-sportverslaggeefster Dionne de Graaf bij de Wereldbekerfinale schaatsen 2020 in Thialf (8 maart). Voor wij onze persaccreditatie kregen, zei ze, werd bij iedere journalist de temperatuur opgenomen met een digitale thermometer op het voorhoofd. Bij 37,5 graden of meer kreeg je geen accreditatie en mocht je onverrichter zake naar huis. Maar merkte Dionne op: bij mij werd maar 34,5 graden gemeten. Ze vroeg zich af hoe dat kon?

Bij een lichaamstemperatuur onder de 35 graden is er sprake van onderkoeling (hypothermie), bij 32 graden wordt het kritiek en 27 graden of lager is zonder medisch ingrijpen dodelijk. Als Dionnes lichaamstemperatuur werkelijk 34,5 graden was, was er sprake van een lichte hypothermie. Ik zou haar dan adviseren een arts te raadplegen.

Maar bij Dionne en haar collega’s werd niet de lichaamstemperatuur, maar de huidtemperatuur op het voorhoofd gemeten. Dat is heel wat anders. Waarschijnlijk heeft de sportverslaggeefstervlak voor de meting in koude lucht gelopen, waardoor de huidtemperatuur op haar voorhoofd daalde. Dat zegt niets over haar lichaamstemperatuur. Als ze in de namiddag was gemeten, vlak nadat ze stevig tegen de wind in had gefietst, op een dag dat ze een eisprong had, dan was ze mogelijk als corona-verdachte naar huis gestuurd.

Basisverhoudingfout

Bij die temperatuurmetingen speelt nog een probleem: de basisverhoudingfout en het aantal mensen met en zonder verborgen corona-besmetting.

Nederland heeft ruim zeventien miljoen inwoners en ik schat dat op 10 maart in Nederland hooguit 100 mensen met een verborgen corona besmetting rond liepen. Dat weten we niet precies, want dan zouden het geen verborgen besmettingen zijn. Per verborgen besmetting zijn er dan 170.000 mensen zonder verborgen besmetting (1 op 170.000). Zelfs bij 250 verborgen besmettingen is de basisverhouding nog steeds 1 op 68.000. Bij zulke lage basisverhoudingen is de kans dat je met een willekeurige temperatuurmeting of een andere willekeurige test een corona-besmetting vindt is vrijwel nul, zelfs bij een betrouwbare test en deze temperatuurmetingen zijn zeker niet betrouwbaar.


De kans dat een temperatuurmeting corona opspoort nadert nul


De extreem kleine kans een corona-besmetting op te sporen werd bevestigd toen het NOS-journaal op 11 maart melde dat Brabantse huisartsen duizenden tests lieten uitvoeren, waarbij maar in één corona geval was vastgesteld en dat was waarschijnlijk een gelukstreffer.

Hetzelfde geldt voor het in Nederland verbieden van nationale evenementen, theatervoorstellingen, het sluiten van scholen en het mijden van het openbaar vervoer. De extreem lage basisverhouding maakt de kans om op die plaatsen met corona besmet te worden uitermate klein. De kans daar een griepbesmetting op te lopen is aanzienlijk groter en daar gaan vooralsnog, zoals we zagen, in Nederland in absolute zin veel meer mensen aan dood dan aan corona. Anders gezegd, de maatregelen zijn disproportioneel voor het doel waarvoor ze worden ingezet.

Als u niet tot een risicogroep behoort die jaarlijks wordt opgeroepen voor een griepprik is de kans dat u in de hiervoor genoemde situaties een coronabesmetting oploopt en daar vervolgens aan overlijdt waarschijnlijk kleiner dan dat u uw eerstvolgden autorit niet overleeft. Niemand vindt echter dat we auto's dus maar moeten laten staan. Hoort u wel tot zo'n risicogroep, dan is het, zoals ik al eerder aangaf, waarschijnlijk verstandig de hiervoorgenoemde situaties tijdelijk te mijden. Maar ook dan blijven de risico's zeer klein. Maar dat is wat anders dan dergelijke situaties voor iedereen te verbieden, met alle maatschappelijke gevolgen van dien. Dat is een panische angstreactie.

Dit soort maatregelen creëren slechts schijnveiligheden ingegeven door corona-angst en we weten dat angst een slechte raadgever is. Onder angst genomen maatregelen pakken vaak averechts uit. Dat ligt anders in corona-brandhaarden, zoals het het Chinesche Wuhan of het Noord-Italiaanse Lombardije. Daar zijn duizenden corona-besmettingen, waardoor de basisverhouding verandert. Dan kunnen de maatregelen die voor Nederland nu nog irrationele zijn, zomaar rationeel worden.

Dat laatste kan ook gelden voor grote internationale evementen als de F1 Grand Prix op Zandvoort of het Internationale Songfestival in Rotterdam. Dergelijke evenementen kunnen mensen met verborgen besmettingen uit corona-brandhaarden trekken waardoor de risico's op een besmetting aanzienlijk toenemen, maar nog steeds klein blijven. 

Conclusies en aanbevelingen

Willekeurige temperatuurmetingen om de verspreiding van corona tegen te gaan zijn onzinnig, maar ze zullen veel mensen onnodig in problemen brengen. Hier geldt het adagium: ‘Dat we iets meten, betekent niet automatisch dat we iets zinnigs meten.’ Je zult maar een freelance journalist zijn die zijn werk in Thialf niet mocht doen en daardoor zijn inkomen mist.

Maatregelen om evenemen te verbieden, scholen te sluiten en het openbaarvervoer te mijden zijn slechts voor de bühne. Ze geven de indruk van doortastend optreden, maar in werkelijkheid versterken ze de corona-angst. Er onstaat dan een steeds sneller rondraaiende vicieuze cirkel waarin 'anti'-coronamaatregelen de corona-angst versterken en dat leidt tot nieuwe strengere maatregelen, die op hun beurt de angst weer versterken, wat vervolgens tot nog strengere maatregelen leidt, etc. Het virus lacht in zijn vuistje. Kortom, het gedichtje boven deze column lijkt in de corona-crisis meer dan waar te zijn. 'De mens lijdt het meest aan het lijden dat hij vreest.'


De mens lijdt werkelijk het meest aan het lijden dat hij vreest


Om de gevolgen van corona te minimaliseren, moeten we het probleem op een hoger, abstracter, niveau beschouwen. Emoties mogen daar slechts een bijrol spelen, bedoeld om de menselijke maat niet uit het oog te verliezen. Vier dodelijke coronaslachtoffers is erg, maar dat geldt ook voor de jaarlijks 4.400 griepdoden of de doden die overlijden aan andere ziektes, ongevallen of misdrijven. Hoewel wij dat tegenwoordig moeilijk lijken te accepteren, kent het leven nu eenmaal risico's en een van die risico's is dat je ergens aan dood gaat.

Maar als emoties op dat hogere beoordelingsniveau een hoofdrol blijven spelen ontstaat irrationele gedrag zoals dat van de theaterbezoekers in mijn voorbeeld. In de huidige globale economie kan dat tot een emotionele en materiële crisis leiden die zijn weerga niet kent en waarvan het jaren duurt voordat we daarvan hersteld zijn. Christine Lagarde, president van de Europese Centrale Bank, waarschuwt hier al voor (Volkskrant, 12-03-2020). En dag later spreekt dezelfde krant al over wereldwijd biljoenen schade en kopt op de voorpagina "Nederland valt stil". Het lijkt een crisis te worden waarbij de financiele crisis uit 2008 verbleekt.

Die crisis ontstaat dan niet door het corona-virus, maar door onze angst voor de gevolgen van dat virus die, zoals het gedicht al zegt, misschien wel nooit op komen dagen. Maar als we onze panische angst rond corona niet intomen, kan een zelfbevestigende voorspelling ontstaan, die veroorzaakt wat we juist willen voorkomen.

Hopenlijk is het virus verstandiger dan wij en trekt het zich terug voordat het echt uit de hand loopt. Hoewel voorstanders van draconische maatregelen dat dan vrijwel zeker als hun succes zullen claimen (bevestigingsvertekening).

Er liep een man in een zeer opvallend oranje pak door de Kalverstraat in Amsterdam. Een voorbijganger vroeg hem waarom hij dat opvallende pak droeg. "Dat doe ik" antwoorde de man: "om de leeuwen en tijgers te verjagen. "Maar er zijn hier toch helemaal geen leeuwen en tijgers", reageerde de voorbijganger. "Zie je wel!" riep de man verheugd uit: "Het werkt!"

Of ik gelijk heb, of dat de voorstanders van rigoreuze maatregelen gelijk hebben, weet ik niet. Maar als we de waarheid zo goed mogelijk willen achterhalen, moeten we blijven twijfelen. Maar van twijfel lijken die voorstanders geen last te hebben.

Ter afsluiting

Deze column is bedoeld om de huidige paniek te nuanceren en niet om de gevolgen van corona te bagatelliseren, zeker niet bij mensen die er onder lijden. Hun terechte emoties spelen zich echter af op individueel niveau en gelden evengoed voor de gemiddeld 4.400 jaarlijkse griepdoden en andere dodelijke slachtoffers van ziekten, ongevallen of misdrijven.

Bijlagen

Bronnen:
1.   Wikipediapagina Heizeldrama 
2. Wikipediapagina Hillsboroudhramp
3. Informatiewebsite overheid Volksgezondheid.info
4. Brouwer, B. (2020) sterftecijfer corona.
5. Wikipediapagina Koorts
6. Wikipedia pagina Lichaamstemperatuur
7. Informatie pagina thuisarts
8. Wikipediapagina Hypothermie
End FAQ

***

Copyright © 2006-2022 - Dr. Bram Brouwer - All Rights Reserved