Dr. Bram Brouwer

Home | Terug

14-03-2020: Het begrip mortaliteit is vervangen door sterftecijfer, omdat dat meer gangbaar blijkt te zijn.

In het radioprogramma Nieuwsweekend (7-3-2020) mocht oud-inspecteur gezondheidzorg Reinoud Bon uitleggen dat volgens hem de Nederlandse overheid faalt bij de bestrijding van het coronavirus (COVID-19). Presentator Peter de Bie leidde het interview in met de opmerking dat de oud-inspecteur regelmatig tenenkrommend voor zijn tv zat bij de berichtgeving over corona. Volgens Bon moeten Nederlanders beter worden voorgelicht over hoe ze het virus onderling verspreiden. Maar volgens de oud-inspecteur doet de overheid alsof er niets aan de hand is. Zo gaf premier Rutte op tv mensen demonstratief een hand om uit te stralen dat ze rustig konden gaan slapen. Dat is volgens de oud-inspecteur een tegenstrijdige boodschap omdat er wel degelijk iets aan de hand is.

De tekst loopt door na de afbeelding

Het interview

Mensen met corona opsporen en isoleren, zoals de GGD nu doet, is volgens Bon onvoldoende. Nederlanders moeten volgens de oud-inspecteur beter worden voorgelicht over wat ze moeten doen en laten. Die boodschap mag geen tegenstrijdige elementen bevatten, zoals het handen schudden van de premier. We moeten meer gebruik maken van mensen die ervaring met dit soort problemen hebben, aldus Bon. Volgens de oud-inspecteur bevinden we ons met het coronavirus op onbekend terrein, maar we weten wel dat we bij het bestrijden van infectieziekten de bevolking moeten betrekken. Zo’n virus maakt mensen angstig en als ze niet weten wat ze moeten doen of laten worden ze steeds angstiger.

sterftecijfer

Peter de Bie vraagt de Bon naar de sterftecijfer van corona vergeleken met ‘gewone’ griep. Bij griep zou dat volgens De Bie 0,002 zijn, terwijl het sterftecijfer van corona 2 á 3 procent is. Mijn boerenverstand vertelt mij dan, aldus De Bie, dat het sterftecijfer van corona tienduizend keer groter is dan bij griep. Klopt dat, vraagt De Bie, of spreek ik nu wartaal.

Volgens Bon zijn anderen beter op de hoogte met die cijfers. Maar, vervolgt de oud-inspecteur, het sterftecijfer voor corona ligt tussen de 0,7 en ruim 5 procent, afhankelijk van hoe goed de zorg in een land is geregeld. Dat percentage moeten we volgens hem serieus nemen. In Nederland moeten we rekening houden met duizenden besmettingen, waarna je het aantal doden kunt uitrekenen. Ook wordt het een groot probleem, aldus Bon, dat de gezondheidszorg dat niet aan kan. Vervolgens vraagt De Bie aan Bon of de bewering, dat het sterftecijfer voor corona vergelijkbaar is met dat voor 'gewone’ griep, klopt? We moeten vrezen van niet, antwoord Bon, en de onwetendheid daarover maakt mensen bang.

De oud inspecteur besluit met op te merken dat de risico’s van corona weliswaar nog steeds niet groot zijn, maar dat we de mensen beter moeten uitleggen wat ze er zelf aan kunnen doen.

Het interview beschouwd

Volgens mij heeft Bon gelijk als hij zegt dat Nederlanders beter voorgelicht moeten worden over corona, omdat ze anders steeds banger worden. We zien dat al gebeuren. Als mensen onvoldoende weten, gaan ze zelf verhalen verzinnen en dat worden met bevestigingsvertekening al snel op onzin gebaseerde onbetwistbare waarheden. Dat proces noemen we collaborative storytelling. Het verhaal van Peter de Bie dat het sterftecijfer voor corona maar liefst tienduizend keer groter is dan dat van ‘gewone’ griep is daar een schoolvoorbeeld van. Bon had dat direct moeten weerleggen, maar bevestigde die bewering juist (We moeten vrezen van …) en daarmee het idee dat corona tienduizend keer gevaarlijker is dan griep. Later leg ik uit welke denkfout De Bie maakte, en mogelijk Bon ook.

Is corona tienduizend keer gevaarlijker dan griep?

Bon sloot zijn betoog af door op te merken dat de risico’s van corona weliswaar nog steeds niet groot zijn. Die formulering legt de nadruk op groot. Als hij had gezegd dat de risico’s van corona nog steeds klein zijn, had hij de nadruk op klein gelegd. Dat is vrijwel hetzelfde, maar dat komt veel geruststellender over. Dat geldt zeker als het de laatste woorden zijn in een boodschap van iemand die als expert wordt gezien. Als oud-inspecteur gezondheidszorg had hij toch moeten weten dat woorden belangrijk zijn, zeker in crisissituaties als bij corona.

Bons excuus dat anderen meer van die cijfers weten dan hij is ongeldig. Als voormalig inspecteur gezondheidszorg had Bon vooraf kunnen inschatten dat sterftecijfer in het interview een belangrijk gespreksonderwerp zou worden. Immers, hoewel ze dat het liefst willen voorkomen, zijn mensen niet bang voor een paar dagen snotterig zijn of een weekje niet fit in bed liggen. Mensen zijn bang omdat de indruk is gewekt dat de kans groot is dat je bij een coronabesmetting dood gaat. Als expert had Bon die tienduizend keer grotere overlijdenskans dan bij griep met zijn kennis moeten weerleggen. Als ik dit opschrijf lijkt het sterftecijfer voor corona iets groter te zijn dan van influenza (griep), maar niet aanmerkelijk. Om dat uit te leggen beoordeel ik eerst de objectieve cijfers.

sterftecijfer's influenza vs. corona

Influenza (griep)

Volgens Wikipedia krijgen wereldwijd jaarlijks drie tot vijf miljoen mensen ernstige griep, waarvan er 250.000 tot 500.000 overlijden. Het wereldomvattende sterftecijfer van influenza varieert dan van 5 tot bijna 17 procent. Kortom mondiaal is de kans om aan de gevolgen van een griep-besmetting te overlijden aanzienlijk. Dat zegt echter niets over de situatie in Nederland.

Hoewel het precieze aantal niet bekend is, lopen jaarlijks zo'n 400 tot 800 duizend Nederlanders een influenza (griep) besmetting op. Dat leidde volgens Volksgezondheid.info, een informatie-website van de Nederlandse overheid, tussen 2010 en 2019 in een gemiddelde ‘oversterfte’ in Nederland van 4.400  griepdoden, uitschieters van 0 tot 9.400 doden (zie grafiek). De gemiddelde kans om als  Nederlander aan een griepbesmetting te overlijden is dan ongeveer 1,1 á 1,2 procent. De variatie in aantallen giepgevallen en griepdoden ontstaat doordat duur van griepepidemieën per winter varieren. Zo duurde de milde griepepidemie in de winter 2013/2014 slechts vier weken, waardoor er niemand aan overleed. In de lange griepwinter 2017/2018 werden er echter 900.000 Nederlanders besmet, met als gevolg 9.400 doden. Gemiddeld duurt een griepepidemie 9 weken. De risicogroepen, met een grotere kans om bij een griepinfectie te overlijden, zijn:

• Ouderen.
• Mensen met hart- en vaatziekten.
• Mensen die medicijnen gebruiken die het immuunsysteem verzwakken, zoals bij MS.
• Diabetespatiënten.
• Mensen met hoge bloeddruk.
• Mensen bij wie door kanker het immuunsysteem verzwakt is.

Deze groepen worden jaarlijks uitgenodigd om bij hun huisarts een griepprik te halen. Van de jaarlijkse griepdoden is 96 procent ouder dan 60 jaar, terwijl de overige vier procent vooral binnen de andere risicogroepen valt. Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw is de incidentie van griep sterk afgenomen, waarschijnlijk door de verbeterde algemene gezondheidsheidstoestand en door verminderde overdracht doordat de huishoudens kleiner werden. Mogelijk heeft ook de invoering van de jaarlijkse griepprik hiertoe bijgedragen. (zie hier)

De tekst gaat door na de afbeelding.

Grafiek: Oversterfte als gevolg van influenza per winterseizoen van 2010/2011 t/m 2018/2019 (Bron: Volksgezondheid.info)

Verder vermeld Volksgezondheid.info dat het sterftecijfer voor Nederland waarschijnlijk onderschat zijn, omdat influenza niet altijd als onderliggende doodsoorzaak wordt gemeld.

Corona (COVID-19)

Op de website Worldometer.info, die de officiële informatie over COVID-19 dagelijks bijhoudt, lezen we dat op 5 maart jl. wereldwijd 107.233 mensen met corona waren of zijn besmet. Daarvan waren er 60.905 (56,8%) al weer genezen, terwijl 3.649 mensen hun besmetting niet overleefden. Maar ook dit mondiale overlijdnesrisico (3,4%) zegt niets over het sterftecijfer bij een coronabesmetting in Nederland.

Op 5 maart meldde Worldometer.info voor Nederland 188 coronabesmettingen, waarvan er één overleed. Het sterftecijfer is dan een half procent. Met slechts één dode is dat een onbetrouwbare waarde. Daarom vallen we terug op de gegevens die Worldometer.info op 5 maart over alle landen buiten China vermeldde. We lezen dan dat de WHO het mondiale sterftecijfer van corona schat op 3,4 procent, waarbij ruim 75% van de besmettingen binnen China plaatsvond. In China is het sterftecijfer voor corona 3,8 procent, maar die waarde wordt weer gedomineerd door de provincie Wuhan (5,8%) waar de corona uitbraak begon. In de rest van China is het sterftecijfer 0,7 procent. Buiten China varieert het sterftecijfer voor corona tussen de 0 procent in heel veel landen en 16,7 procent op de Filipijnen (zie tabel onder aan de pagina). Daar was één dodelijk slachtoffer te betreuren op zes besmettingen. Door het kleine aantal doden per land worden de nationale sterftecijfer's vooral bepaald door toeval. Dat geldt niet voor het totale sterftecijfer buiten China van 2,1%, die we vooralsnog als de beste schatting voor het sterftecijfer van corona buiten China kunnen beschouwen.

Volgens de RIVM en de WHO zijn de risicogroepen voor corona gelijk aan die bij influenza. Op het moment dat ik aan deze tekst werk meldt het nieuws dat er in Nederland opnieuw twee mensen aan corona overleden. Beiden waren, net als de eerste Nederlandse coronadode, 85 jaar of ouder.

Samenvatting

In Nederland is het gemiddelde sterftecijfer bij Influenza 1,1 procent, maar dat is volgens volksgezondheid.info waarschijnlijk een onderschatting en het afgelopen decennia waren er winters met een sterftecijfer van influenza van 2,35 procent. Het mondiale sterftecijfer van corona buiten China is 2,1 procent, maar daar horen ook de landen bij waar de gezondheidszorg aanzienlijk minder is dan in Nederland. Zoals de oud-inspecteur volksgezondheid Bon al melde, neemt het sterftecijfer voor corona af naarmate de gezondheidzorg in een land beter is. De Nederlandse gezondheidszorg hoort bij de beste ter wereld. We mogen dan aannemen dat de mortaliteit van 2,1 procent voor Nederland flink overschat is.

Conclusie

Uit het voorgaande kunnen we afleiden dat de gemiddelde mortaliteit van corona in Nederland mogelijk iets hoger is dan van influenza. Maar er waren de laatste tien jaar winters waarin meer mensen aan influenza overleden dan dat naar verwachting nu aan corona zullen overlijden. Daar maakte destijds niemand zich druk over. Dat is opmerkelijk, omdat mensen in de risicogroepen jaarlijkse wel tegen influenza worden beschermd (griepspuit), maar dat dat niet geldt voor corona omdat daarvoor (nog) geen vaccin beschikbaar is. Als we dat verschil in onze bevindingen betrekken, dan lijkt de absolute mortaliteit voor corona veel kleiner te zijn dan voor griep zonder griepspuit.

Zonder griepspuit is de mortaliteit voor griep hoger dan voor corona

Bon had dat moeten weten en zo niet, dan had hij even de zoekwoorden mortaliteit, corona en influenza moeten googelen en als oud-inspecteur gezondheidszorg had hij die informatie in één oogopslag begrepen. Door het idee van Peter de Bie, dat het sterftecijfer van corona maar liefst tienduizend keer hoger is dan van influenza (griep), te bevestigen heeft hij de angst onder de Nederlandse bevolking alleen maar aangewakkerd, terwijl hij juist het tegendeel beoogde.

Denkfout

Hoe kwam De Bie tot zijn tienduizend keer grotere risico. Hij haalde waarschijnlijk verschillende kans-notaties door elkaar. Een mortaliteit van twee procent bij influenza wil zeggen dat als u griep krijgt u een kans van twee op de honderd ziektegevallen heeft daaraan te overlijden. We kunnen dat op verschillen manieren zeggen: een op vijftig (uitgeschreven), 1/50 (breuk), 0,02 (fractie) en 2% (percentage). Dat is alle vier hetzelfde, maar dat wil niet zeggen dat we ze door elkaar mogen gebruiken. Het lijkt er op dat De Bie een als fractie genoteerde kans vergeleek met een kans in procenten. Daarnaast lijkt hij een ondergrenswaarde van mortaliteit bij influenza in Nederland te vergelijken met een mondiale bovengrenswaarde voor de mortaliteit bij corona. Dan zit je al snel op een tienduizend keer grotere kans, terwijl die kansen in werkelijkheid niet of nauwelijks verschillen. Dat is De Bie niet aan te rekenen, maar, zoals gezegd, Bon had dat als expert direct moeten corrigeren. Omdat hij dat niet deed zat ik tenenkrommend naar zijn betoog te luisteren.

Afsluiting

Op maandag 9 januari meldt de NRC dat er in Italië op dat moment 6.387 coronabesmettingen zijn, waarvan er 366 (5,7%) zijn overleden. De helft van het aantal patiënten komt uit Lombardije. De afgelopen 24 uur waren er 133 doden te betreuren, met een gemiddelde leeftijd van net boven de tachtig jaar. Maar er waren ook 14 mensen overleden in de leefttijdsgroep van 60-69 jaar. Of die bij een van de risicogroepen, buiten de groep ouderen, behoorden meldde de NRC niet.

Mortaliteit corona bij gezonde Nederlanders kleinder dan voor autorijden

Als u in Nederland niet bij een van de genoemde risicogroepen hoort is de kans dat een corona- of influenzabesmetting voor u fataal afloopt waarschijnlijk kleiner dan dat u uw eerstvolgende autorit niet overleeft. Is er dan niets aan de hand? Jazeker wel. Het probleem met corona is dat we (nog) niet over een vaccin beschikken. Bij een brede uitbraak van het virus in Nederland is het dan vrijwel onmogelijk mensen in de risicogroepen te beschermen. Daarom is zorgvuldigheid noodzakelijk. Maar vooralsnog lijkt de emotionele en materiele schade door de angst voor het coronavirus aanzienlijk groter te zijn dan de schade door het virus zelf.

***

Bijlagen

Gebruikte bronnen:

• Nieuwsweekend (2020, 07-03). Coronavirus: Meer paniek.
• Marc Leijendekker (2020, 09-03) Noodtoestand Italië vraagt offers van burgers: Maar geen absoluut reisverbod. Amsterdam, NRC.
• RTL Nieuws (5-3-2020) Welke mensen lopen het meeste risico op corona?
• Volksgezondheidenzorg.info. Informatiewebsite van de Nederlandse overheid.
• Wikipedia pagina griep.
• Worldometer, de oficiele website waar de stand van zaken over het coronavirus dagelijks wordt geactualiseerd. (Pagina 1 en Pagina 2).

Tabel besmettingen, doden en sterftecijfer (excl. China) op 5-3-2020.

 ***

Copyright © 2006-2022 - Dr. Bram Brouwer - All Rights Reserved