Alle DA-Columns IOC en dictatoriale regimes
[301] |
Op 1 februari 2018 sprak het Court of Arbitration for Sport (CAS) 28 van 42 Russische sporters vrij van dopinggebruik. Daarmee werd ook hun levenslange schorsing voor de Olympische Spelen opgeheven, zodat ze in principe mochten deelnemen aan de Winterspelen in Pyeongchang die zeven dagen later zouden beginnen. Volgens de arbiters van het hooggerechtshof in de sport had het Internationaal Olympisch Comité (IOC) dopinggebruik bij deze atleten onvoldoende aangetoond. Ook kregen ze de olympische medailles terug, die hen waren afgenomen. Bij elf andere Russische atleten werd de schorsing teruggebracht van levenslang tot één olympiade (vierjarig tijdperk tussen twee opeenvolgende Olympische Spelen), De zaak van de drie overige atleten werd aangehouden. IOC-voorzitter Thomas Bach liet duidelijk blijken dat zijn organisatie ‘not amused’ was met dit gezichtsverlies.[1-5] Deze column bespreekt de reactie van het IOC en de consequenties daarvan.
Dat de 28 Russische atleten zijn vrijgesproken door een gebrek aan bewijs betekende volgens de algemeen secretaris van het CAS niet dat ze onschuldig zijn. Althans, dat had hij volgens een persverklaring van het IOC opgemerkt bij het bekendmaken van het vonnis. Het IOC greep deze opmerking onmiddellijk aan om de 28 Russen alsnog schuldig te verklaren en van de Winterspelen te weren.[4]
IOC-voorzitter Thomas Bach |
Er was wel degelijk voldoende bewijs, aldus de IOC-voorzitter Thomas Bach. De 28 atleten werden volgens hem vrijgesproken door procedure-fouten.[3] Het IOC dacht daarmee een tweede rechtvaardigings-grond te hebben om de 28 alsnog van de Winterspelen te weren. Maar, vervolgde Bach, wij sluiten ze niet uit. Ze worden simpelweg niet uitgenodigd.[5]
Bachs opmerking over procedurefouten is opmerkelijk. Het CAS-vonnis vermeldt daar niets over.[6] Dat spreekt duidelijk over onvoldoende bewijs om dopinggebruik overtuigend aan te tonen. Met andere woorden, uitgaande van het CAS-vonnis spreekt de IOC-preses onwaarheid. Ik zeg vooralsnog niet dat hij liegt ofwel bewust onwaarheid spreekt. Dat kan ik niet beoordelen. Ik kan niet in Bachs hoofd kijken om te zien wat hem motiveerde.
Er lijkt bij Bach sprake te zijn van wat psychologen geloofsvolharding (belief perseverance) noemen: de neiging van mensen te blijven geloven in een eenmaal ingenomen standpunt, ook bij sterk tegenbewijs. Er treedt dan een ander psychologisch fenomeen in werking, bevestigings-vertekening (confirmation bias), ofwel de neiging van mensen alleen te zoeken naar bevestiging van hun overtuiging. Informatie die daar strijdig mee is wordt genegeerd, gebagatelliseerd of zo verdraaid dat ze alsnog bij hun oorspronkelijke overtuiging past.[7-9]
Er lijkt bij Bach sprake te zijn van geloofsvolharding
Die bevestigingsvertekening wordt versterkt door een derde psychologisch fenomeen, het congruentie-effect (congruity effect). Dat is de neiging van mensen om meer aandacht te besteden aan informatie die congruent is (overeenstemt met) hun bestaande overtuigingen dan aan informatie die daar incongruent mee is.[7-8] In de huidige discussies over sociale media noemen we dat de filterbubbel. Je krijgt de incongruente informatie dan niet eens meer te zien.
De hiervoor besproken psychologische fenomenen zijn belangrijke aspecten van wat we in de dagelijkse praktijk tunnelvisie noemen, een verschijnsel dat vooral in gesloten gemeenschappen veelvuldig optreedt. In de titel van zijn boek omschrijft hoogleraar rechtspsychologie Eric Rassin tunnelvisie als: ‘Waarom ik altijd gelijk heb.’[7] Hoewel de drie genoemde psychologische fenomenen vaak onbewust verlopen, is het ook mogelijk dat Bach bewust onwaarheid sprak en dat rechtvaardigt als een leugen voor de goede zaak: de oorlog tegen doping, die koste wat kost gewonnen moet worden.[10]
In oorlogen is de waarheid altijd het eerste slachtoffer
In oorlogen is de waarheid immers altijd het eerste slachtoffer. Bachs bewering dat dit vonnis de strijd tegen doping ondermijnt, lijkt deze visie te ondersteunen.[1] Niet de waarheid, maar het winnen van de oorlog lijkt het belangrijkste te zijn. Mochten de 28 Russen daar het slachtoffer van zijn, dan is dat collateral damage en dat hoort nu eenmaal bij oorlogen.
Als de CAS-secretaris werkelijk heeft gezegd dat de Russen ‘slechts’ werden vrijgesproken bij gebrek aan bewijs, maar dat dat hun onschuld niet aantoont, dan heeft hij gelijk. Hij vergat daarbij echter te vermelden dat dat voor iedere uitspraak van iedere rechter geldt, dus ook voor de CAS-arbiters. Onschuld is namelijk niet bewijsbaar.
Met zijn stelling ‘zwanen zijn wit’ liet de bekende filosoof Karl Popper uit de twintigste eeuw zien hoe dat werkt. Zelfs als alle zwanen die u ooit zag wit waren, heeft u volgens Popper de stelling ‘zwanen zijn wit’ niet bewezen. Mogelijk was, is of zal er ooit ergens een anders gekleurde zwaan zijn. Maar vindt u één zwarte zwaan, dan is de stelling ‘zwanen zijn wit’ weerlegd. Of zoals Popper het noemde: gefalsificeerd.
Vervang de witte zwanen door onschuldig en de zwarte door schuldig en pas Poppers falsificationisme toe op juridische kwesties zoals de schuld/onschuld van de 28 Russische sporters. Evenals het onmogelijk is de stelling ‘zwanen zijn wit’ te bewijzen, is het onmogelijk de stelling ‘de atleten zijn onschuldig’ te bewijzen. Er is immers altijd wel een redenering te bedenken die hun onschuld in twijfel trekt.
Er is altijd een redenering mogelijk die de onschuld van atleten in twijfel trekt
Een pregnant voorbeeld van zo’n redenering zagen we in de casus van Lucia de B., waarin deze Haagse verpleegkundige levenslang kreeg voor zeven moorden. Om zijn requisitoir te onder-bouwen redeneerde de Officier van Justitie (OvJ) dat er weliswaar geen bewijs was dat Lucia de moorden pleegde, maar dat dat juist haar schuld bewees. Immers, zo betoogde de OvJ, Lucia was zo slim, dat ze al het bewijs had verduisterd.[11]
Het is verbazingwekkend dat deze redenering stand hield tot bij de Hoge Raad. Pas nadat emeritus hoogleraar wetenschapsfilosofie Ton Derksen een boek schreef over de redeneerfouten in deze casus werd duidelijk dat Lucia’s veroordeling één van de grootste juridische dwalingen in de Nederlandse rechtsgeschiedenis is. In een herzieningsproces werd de verpleegkundige vrijgesproken. Er was helemaal geen moord gepleegd. Lucia’s enige ‘fout’ was dat ze als verpleegkundige in de buurt was als terminale patiënten overleden, precies zoals haar professie dat vereist.[11] Jaren later hield de OvJ nog vast aan Lucia schuld (geloofsvolharding).
Terug naar de Russische atleten. Om hun schuld aan te tonen moet de stelling ‘de atleten zijn onschuldig’ worden gefalsificeerd met een zwarte zwaan c.q. overtuigend bewijs van schuld. Dat bewijs kon het IOC blijkbaar niet leveren. Tot dan zijn de 28 Russen onschuldig.
Verdachte(n) vrijspreken door gebrek aan bewijs en toch schuldig verklaren past niet in moderne rechtsstaten
De optie de verdachte(n) vrijspreken op basis van gebrek aan bewijs, maar ze toch niet onschuldig (dus schuldig) verklaren bestaat in moderne rechtsstaten niet. Die optie wordt slechts gehanteerd in dictatoriale regimes en in omgevingen waarin men coûte que coûte wil vasthouden aan een bestaand geloof (geloofsvolharding). Zo worden mensen met gefundeerde kritiek op het antidopingbeleid van het IOC c.q. de WADA geweerd uit de besloten gemeenschappen die deze organisaties vormen.[12-14]
Vervolgens beoordelen we aan de hand van alle bewezen feiten welk scenario het meest aannemelijk is. We spreken dan niet meer over welk scenario waar is, maar over welk scenario waarschijnlijk is.[15; 17] Het blijft dan, in tegenstelling tot het falcificationisme, nog steeds mogelijk dat een van de andere scenario’s, of zelfs een nog niet overwogen scenario, de ware toedacht beschrijft. Er is dan sprake van een juridische dwaling zoals bij Lucia de B. Maar als we de juiste regels voor waarheidsvinding hanteren, worden die dwalingen tot het minimum beperkt.
Hoewel naar mijn oordeel Poppers falsificationisme juist is, is ze niet altijd praktisch. Onder andere in strafrecht zaken (waaronder dopingkwesties) is het vaak onmogelijk de smoking gun (zwarte zwaan) te vinden. Dat zou betekenen dat veel verdachten onterecht vrijuit zouden gaan. De praktijk vraagt dan ook vaak om een andere inductieve aanpak waarin we naast het schuldscenario (de verdachte heeft het gedaan) één of meer onschuldscenario’s formuleren. Dat zijn plausibele alternatieve scenario’s die zeggen hoe het ook gegaan kan zijn, zonder dat de verdachte schuldig is.[15-17]
Vier alternatieve scenario’s kunnen ook tot te veel salbutamol in de urine leiden
Voorbeeld van een inductieve aanpak
Als voorbeeld voor de hiervoor besproken inductive aanpak gebruiken ik de salbutamolaffaire van wielrenner Chris Froome. In het schuldscenario gebruikte de Brit een overdosis salbutamol als doping. Dat zou blijken uit een te hoge concentratie salbutamol in zijn urine. Een uitgebreide analyse liet echter zien dat er ten minste vier plausibele alternatieve scenario’s denkbaar zijn, die ook tot te hoge waarden salbutamol in Froomes urine leiden, zonder dat doping daar een rol bij speelt.[18] We beoordelen dan in totaal vijf scenario’s:
Door vochtverlies worden renners lichter, waardoor ze sneller zouden klimmen
Maar in tegenstelling tot Poppers falsificationisme blijft bij een inductieve aanpak de kans op een juridische dwaling aanwezig. Bij de 28 Russische atleten was de zwaan blijkbaar niet grijs genoeg.
Met andere woorden, de hoge salbutamol-concentratie in Froomes urine past bij alle vijf scenario’s, zodat die concentratie alleen niet tussen de scenario’s kan discrimineren en derhalve doping niet kan bewijzen. Daar is aanvullend bewijs voor nodig en dat aanvullende bewijs is er wel voor de alternatieve scenario's en (nog) niet voor het schuldscenario. Zodat we het schuldscenario vooralsnog moeten verwerpen te gunste van de alternatieve scenario's.
Bovenstaande kritiek op Poppers falsificationisme laat naar mijn oordeel onverlet dat ze aan de basis staat van wat juristen de presumptie van onschuld noemen. Ofwel de verdachte is onschuldig tot zijn of haar schuld overtuigend is aangetoond. Als we in de hiervoor besproken inductieve methode het schuldscenario als waarschijnlijk accepteren, is dat niet een zwarte zwaan. Maar die zwaan moet wel zo donkergrijs zijn dat ze overduidelijk gediscrimineerd kan worden van de witte zwanen en daarmee de waarschijnlijkheid van het schuldscenario rechtvaardigt. Bij de 28 Russische atleten was de zwaan niet grijs genoeg.Maar, zoals gezegd, de kans op een juridische dwaling blijft bestaan.
Volgens haar eigen reglement dient het CAS objectieve en onafhankelijke beslissingen te nemen in sportkwesties.[21] Maar als de algemeen secretaris bij het bekendmaken van het vonnis zegt dat de vrijspraak de onschuld van de atleten niet aantoont[5] - zonder te melden dat dit voor iedere vrijspraak geldt - is die uitspraak zo sturend dat ze de objectiviteit van dit hoogste rechtsprekende orgaan in de sport ernstig ter discussie stelt. Dat is zeer verontrustend voor atleten die voor een eerlijke behandeling van hun dispuut afhankelijk zijn van het CAS. Een alternatief hebben ze niet.
Dat de olympische beweging, bij monde van haar voorzitter Thomas Bach, teleurgesteld was over het CAS-vonnis is te begrijpen.[1] Maar het vervolg van Bachs betoog was verbijsterend. ‘Als het CAS dit soort uitspraken doet’, aldus de IOC-preses, ‘dan is het de hoogste tijd dat we het CAS grondig hervormen’.[1,2 en 5] Met andere woorden, als het CAS voor het IOC ongewenste uitspraken doet, dan moeten we het CAS zo hervormen dat het alleen nog door het IOC gewenste uitspraken doet. Van enige zelfreflectie bij het IOC lijkt geen sprake te zijn.
Ook de redenering uit de vorige paragraaf past slechts bij dictatoriale regimes en bij groeperingen die alles doen om hun geloof in stand te houden. Met zijn uitspraak over hervorming van het CAS zet IOC-voorzitter Bach ook de onafhankelijkheid van dit rechtsorgaan op losse schroeven. Dat versterkt mijn verontrusting voor atleten die afhankelijk zijn van het CAS-oordeel.
Met zijn uitspraak over hervorming van het CAS zet IOC-voorzitter Bach de onafhankelijkheid van dit rechtsorgaan op losse schroeven
Verder zegt Bach dat zijn organisatie in de tegenaanval zal gaan.[1 en 3] Na het bestuderen van het vonnis sluit hij niet uit dat het IOC een zaak aanspant bij de Zwitserse federale rechtbank. Hiermee toont het IOC aan geen vertrouwen te hebben in het door henzelf opgerichte hooggerechtshof voor sportzaken. Dat is opmerkelijk, omdat ze die vertrouwensvraag nooit stelden bij twijfelachtige uitspraken die in het nadeel van hun opponenten uitvielen. Bijvoorbeeld de veroordeling van Alberto Contador voor 0,00000000005 gram clenbuterol in zijn urine. In die zaak verklaarden de CAS-arbiters dat de Spaanse wielrenner niet bewust doping gebruikte, maar veroordeelden hem daar toch voor.[22 en 23]
Ik vraag mij af hoeveel dopingkwesties, waarin atleten zich bij het CAS moesten verantwoorden, negatief zijn beïnvloed door vooringenomenheid en afhankelijkheid van dit rechtsorgaan en in hoeverre die beïnvloeding na de dreigende woorden van Bach is versterkt.
Ik hou mijn hart vast voor schaatster Yara van Kerkhof als zij zich moet verantwoorden bij het CAS
Ik houd mijn hart dan ook vast voor Yara van Kerkhof. Onafhankelijk deskundigen stelden, in opdracht van de internationale schaatsunie ISU, vast dat de afwijkende bloedwaarden in haar biologisch paspoort een andere aanwijsbare oorzaak hadden dan doping. De WADA, met een nauwe band met het IOC, was het hier niet mee eens. Als gevolg moet de Nederlandse schaatsster en zilveren medaille winnares in Pyeongchang zich alsnog verantwoorden bij het CAS.[24]
Van Kerkhof denkt dat de waarheid daarbij alles overwint.[24] Ik twijfel daar ernstig aan. Van Kerkhofs waarheid kan wel eens een andere waarheid zijn dan die van het CAS, de WADA en het IOC. We zagen immers al dat onschuld niet bewijsbaar is en dat geen bewijs zomaar hét bewijs kan worden.
1. | NOS (2018, 04-02). Bach haalt uit naar CAS: besluit schaadt strijd tegen doping. NOS. URL. | ||||
2. | Paauwe, Chr. (2018, 04-02-). Bach: beslissing CAS over dopinggebruik Russen ‘teleurstellend’. NRC. | ||||
3. | Stouwdam, H. (2018, 02-02). Wat nu te doen met de 28 Russen. NRC. | ||||
4. | Volkers, J. (2018, 02-02). Vrijgepleit door het CAS, geschorst door het IOC. De Volkskrant. | ||||
5. | Volkers, J. (2018, 02-02). Rehabilitatie Russische sporters verbijstert IOC. De Volkskrant | ||||
6. | CAS (2018) 18/02 Award: Ahn et al. v. International Olympic Committee | ||||
7. | Rassin, E. (2007). Waarom ik altijd gelijk heb: Over tunnelvisie. Schiedam: Scriptum Psychologie. isbn: 9789055945634 | ||||
8. | Weusten, S. (2013). Hoe we ons zelf voor de gek houden: ABC van denkfouten. Amsterdam: De Argumentenfabriek. | ||||
9. | Brouwer, B. (2008). Doping als drogreden: De cyclus van bevestigingsvertekening en zelfbevestigende voorspellingen van doping in de wielersport. (Master thesis), Open Universiteit, Heerlen, Nederland. | ||||
10. | Møller, V. (2010). The ethics of doping and anti-doping: Redeeming the soul of sport? Abingdon: Routledge. isbn: 978-0-415-48466-4 | ||||
11. | Derksen, T. (2006). Lucia de B.: Reconstructie van een gerechtelijke dwaling. Diemen: Uitgeverij Veen-Magazines. isbn: 978-90-851-048-6 | ||||
12. | Kuipers, H. (2012). Van start op twee linker schaatsen: Autobiografische vertellingen. Rotterdam: Uitgevers 2010. isbn: 9789490951115 | ||||
13. | Lucas, N. (2018, 16-05). Dopingzondaar? Zo helder is het niet, Trouw. | ||||
14. | Vermij, P. (2016). Antidoping: Geldverslindende strijd tegen placebo's. Skepter, 2016(2), 29-31. | ||||
15. | Derksen, T. (2010). De ware toedracht: Praktische wetenschapsfilosofie voor onderzoekers. Diemen: Uitgeverij Veen-Magazines BV. isbn: 978-90-8571-389-0 | ||||
16. | Koppen, P. J. v. (2011). Overtuigend bewijs; Indammen van rechtelijke dwalingen. Amsterdam: Nieuw Amsterdam. isbn: 978 90 468 09747 | ||||
17. | Brouwer, B. (2018). Arthur Linton. Een 'dopingdode' uit het negentiende-eeuwse wielrennen en het WADA-antidopingbeleid. Rotterdam: 2010 uitgevers. | ||||
18. | Brouwer, B. (2018) Chris Frooome en Salbutamol: Is de Brit schuldig aan dopinggebruik? Doping Academy. URL. | ||||
19. | Haase, C. B., Backer, V., Kalsen, A., Rzeppa, S., Hemmersbach, P., & Hostrup, M. (2015). The influence of exercise and dehydration on the urine concentrations of salbutamol after inhaled administration of 1600 μg salbutamol as a single dose in relation to doping analysis. Drugs Testing and Analysis, 8, 613-620. doi: 10.1002/dta.1828 | ||||
20. | Heuberger, J. A. A. C., Dijkman, S. C., & Cohen, A. F. (2018). Futility of current urine salbutamol doping. Britisch Journal of Clinical Pharmacology. doi: 10.1111/bcp.13619 | ||||
21. | CAS. (2017). Code of Sports-related Arbitration. In Force as from 1 january 2017. Laussane: Court of Arbitration for Sport. | ||||
22. | CAS. (2012). FINAL AWARD 2012-02-06 Contador. Lausanne: Court of Arbritration for Sport. | ||||
23. | Brouwer B. (2012) Waarheidsvinding. Doping Academy. URL. | ||||
24. | Stobbe, J. (2018, 16-05) Lot Van Kerkhof in handen van anderen. Leeuwarder Courant. |
Jan Berteling - 12-06-2018
Op SportKnowHowXL
Ik vind dit een zeer overtuigend artikel. Als oud-sportbestuurder begrijp ik ook het gedrag van de Voorzitter van het IOC, maar daarmee is het nog niet terecht. We hebben gekozen, ook het IOC, voor een rechtssysteem met onafhankelijke rechters: het CAS.
***
Copyright © 2006-2022 - Dr. Bram Brouwer - All Rights Reserved